بررسی عوامل موثر بر دلبستگی به مکان و جایگاه آن در برنامه ریزی شهری؛ مورد پژوهشی: بندر انزلی

آیا از دست رفتن حس دلبستگی بازتاب افت کیفیت مکان شهری است؟ چه ویژگی¬هایی مکان شهری را منحصر¬به¬فرد و به تبع آن عده¬ی کثیری را به آن دلبسته می¬سازد؟ در پاسخ به این سوالات، دلبستگی به مکان در دو مطالعه¬ی جداگانه و در ارتباط با دو گروه از کاربران مورد بررسی قرار گرفت: شهروندان و گردشگران. نظر به اینکه هدف اساسی در مطالعه¬ی یک، سنجش و مقایسه¬ی میزان ادراک شهروندان در خصوص عوامل کالبدی و کارکرد مکان¬ها، میزان رضایت¬مندی به-عنوان معیار اندازه¬گیری دقیق و دارای اعتبار کیفیت یک تجربه در مکان، و در نهایت میزان دلبستگی آنها به مکان¬ها بود، از نمونه¬گیری هدف¬مند در مکان¬هایی که به¬کرات توسط افراد بازدید می¬شد، استفاده شد. نمونه¬ها (400n=) به¬طور تصادفی از آنهایی که در مکان¬ها در زمان پیمایش میدانی حضور، و تمایل به مشارکت و نسبت به مکان آشنایی داشتند، انتخاب شدند. در این مطالعه، تأثیر ادراک عوامل کالبدی و کارکرد¬ها از طریق ویژگی¬های قابلیت دسترسی، خوانایی، راحتی، سرزندگی، تنوع و داد¬و¬ستد و تعامل به¬طور مستقیم یا غیر¬مستقیم بر دلبستگی (عاطفی، اجتماعی، عملکردی) شهروندان نسبت به هفت مکان مورد آزمون قرار گرفت. یافته¬ها نشان می¬دهد که ویژگی¬های فرم کالبدی و کارکرد مکان-ها نه¬تنها بر کیفیت عوامل کالبدی و شدت فعالیت¬ها تأثیر می¬گذارد، بلکه به¬طور مستقیم یا از طریق میانجی رضایت-مندی بر دلبستگی کاربران موثر است. برای رسیدن به آنچه که در مطالعه¬ی یک هدف ما بود، ایجاد رابطه¬ی منطقی بین شهروندان، کارشناسان و مدیران ضرورت دارد. به عبارت دیگر، ایجاد انگیزه و اعتماد لازم در شهروندان برای حضور و مشارکت آنها در برنامه¬ها و طرح¬های توسعه¬ی شهری از طریق توجه به خواست¬ها و نیاز¬های¬شان. نتیجه، تضمین اجرای طرح¬ها و تحقق حس رضایت¬مندی در مردم است. از سویی، هدف اساسی در مطالعه¬ی دو، سنجش میزان ادراک گردشگران در خصوص عوامل کالبدی و کارکرد¬های بندر انزلی به¬مثابه¬ی یک مکان، میزان رضایت¬مندی، و در نهایت میزان دلبستگی و وفاداری¬شان به آن بود. طبق مشاهدات از مکان¬هایی که دارای بالا¬ترین تمرکز گردشگران بود (پاسداران و بلوار انزلی)، تعداد 386 نمونه انتخاب شد. هم¬چنین، ارتباط دلبستگی گردشگران نسبت به بندر انزلی با وفاداری کنشی ایشان (قصد بازگشت مجدد، طرف¬داری و ترجیح مکان) مورد سنجش قرار گرفت. یافته¬ها حاکی از آن است که ویژگی¬های فرم کالبدی و کارکرد¬های مکان نه¬تنها بر کیفیت عوامل کالبدی و شدت فعالیت¬ها تأثیر می¬گذارد، بلکه به¬طور مستقیم یا از طریق میانجی رضایت¬مندی بر دلبستگی کاربران و یا از طریق میانجی¬های رضایت¬مندی و دلبستگی بر وفاداری کاربران موثر است. در مطالعه¬ی دو اثر تجربه¬ی مکان بر دلبستگی به مکان نیز مورد بررسی قرار گرفت. یافته¬ها نشان می¬دهد که از سه بعد تجربه¬ی مکان، تنها تعداد دفعات دیدار از بندر انزلی در طول 12 ماه گذشته اثر مثبتی بر دلبستگی عاطفی داشته است. دلبستگی به مکان در نتیجه¬ی تجارب مثبت مکان شکل می¬گیرد و بر افزایش دیدار از مکان و مدت زمان ماندگاری در آن، تقاضای تفریح و هزینه¬های سفر و به تبع اینها بر افزایش درآمد آن مکان تأثیر می¬گذارد.